• ਗੰਨੇ ਦੇ ਰਸ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਲਈ ਇਕ ਅਨੁਕੂਲਤ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ, ਜੋ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੇ ਗੁੜ ਨੂੰ ਲੰਬੀ ਸ਼ੈਲਫ ਲਾਈਫ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਸਵਾਦ ਦੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰੇ।
• ਰਸਾਇਣਕ ਰਹਿਤ ਗੁੜ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰਬਲ ਪੌਧਿਆਂ ਦੇ ਅਰਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ।
• ਪੌਸ਼ਟਿਕਤਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਫੰਕਸ਼ਨਲ ਭੋਜਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਗੁੜ ਦਾ ਵਿਕਾਸ।
• ਪੇਂਡੂ ਉੱਦਮਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਦੇਣ ਲਈ ਆਧੁਨਿਕ ਗੁੜ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਯੂਨਿਟਾਂ (02) ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ।

ਬਾਂਸ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ "ਜੰਗਲ ਦਾ ਹਰਾ ਸੋਨਾ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਬਹੁਪੱਖੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਉਸਾਰੀ, ਊਰਜਾ, ਭੋਜਨ, ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਸਮੱਗਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ "ਸੁਪਰ ਫਸਲ" ਵਜੋਂ ਉਭਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਮੁਖੀ ਘਾਹ ਨਵੀਨਤਮ ਨੂੰ ਬਾਜ਼ਾਰ-ਮੁਖੀ ਮੁੱਲ-ਵਰਧਿਤ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਦੀਆਂ ਵਿਆਪਕ ਬਾਇਓ-ਸਰੋਤ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਟਿਕਾਊ ਆਮਦਨੀ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਜੰਗਲਾਤ ਐਕਟ, 1927 ਦੀ ਧਾਰਾ 2(7) ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕਰਕੇ ਬਾਂਸ ਨੂੰ ਘਾਹ (ਪਹਿਲਾਂ ਦਰੱਖਤ) ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਹੁਣ ਬਾਂਸ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਨਿੱਜੀ ਜਾਂ ਘਰੇਲੂ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਜਾਂ ਜੰਗਲਾਤ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਇਹ ਕੰਢੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਂਸ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਲਈ ਵੱਡੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਣ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਨਵਿਆਉਣਯੋਗ ਬਾਇਓਸੋਰਸ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸੋਕੇ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਮੀਂਹ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁਕਵਾਂ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਵਧਣ ਲਈ ਘੱਟ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਰਾਜ ਦੇ ਕੰਢੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਨਪੁਰ (1456 ਹੈਕਟੇਅਰ), ਬਿੰਦਰਾਬਨ (1203 ਹੈਕਟੇਅਰ), ਅਤੇ ਨੰਦਬੀਰ ਖੇਤਰ (734 ਹੈਕਟੇਅਰ) ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਾਂਸ ਦੇ ਜੰਗਲ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਾਂਸ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ: ਡੈਂਡਰੋਕੈਲਮਸ ਹੈਮਿਲਟੋਨੀ (ਮਗਰ ਬਾਂਸ), ਡੈਂਡਰੋਕੈਲਮਸ ਸਟ੍ਰੀਟਸ (ਲਾਥੀ ਬਾਂਸ), ਅਤੇ ਬੈਂਬੂਸਾ ਬੈਂਬੋਸ (ਕਾਂਟਾ ਬਾਂਸ)।

ਕੰਢੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪੇਂਡੂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ, PSCST ਬਾਂਸ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮੁੱਲ-ਵਰਧਿਤ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤਲਵਾੜਾ ਬਲਾਕ ਦੇ 20 ਚੁਣੇ ਗਏ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਂਸ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਸਥਾਨਕ ਕਿਸਾਨਾਂ/ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ/ਸਮਰੱਥਾ ਨਿਰਮਾਣ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਰਾਜ ਦਾ ਕੰਢੀ ਖੇਤਰ ਕੁਦਰਤੀ ਜੈਵਿਕ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿਟਰਸ ਸੂਡੋਲਿਮੋਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਹਾੜੀ ਨਿੰਬੂ ਜਾਂ ਗਲਗਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਫਲ ਦਾ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਹਿੱਸਾ ਸਿਰਫ਼ ਅਚਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਬਾਕੀ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਿੰਬੂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਇਸ ਫਲ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵੈਲਯੂ ਐਡਿਡ ਉਤਪਾਦ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੈਕਟਿਨ, ਸਿਟਰੇਟ, ਅਸੈਂਸ਼ੀਅਲ ਆਇਲ, ਲਿਮੋਨੀਨ, ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਰੰਗ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਫਾਈਟੋਕੈਮੀਕਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਭਰਪੂਰ ਜੈਵਿਕ ਸਰੋਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ, PSCST ਨੇ ਪੈਕਟਿਨ ਆਦਿ ਸਮੇਤ ਮੁੱਲ-ਵਰਧਿਤ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇਨੋਵੇਟਿਵ ਅਤੇ ਅਪਲਾਈਡ ਬਾਇਓ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਕੇਂਦਰ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਪੈਕਟਿਨ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਪੌਲੀਮਰ ਹੈ ਜੋ ਗੈਰ-ਲੱਕੜੀ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਜੈਲਿੰਗ ਏਜੰਟ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸਦੀ ਮੰਗ ਬਹੁਤ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਫਾਰਮਾ, ਕਾਸਮੈਟਿਕਸ ਅਤੇ ਪਰਸਨਲ ਕੇਅਰ ਜਿਵੇਂ ਹੋਰ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਵਪਾਰਕ ਪੈਕਟਿਨ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸਾ ਨਿੰਬੂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਫਲਾਂ (85%) ਅਤੇ ਸੇਬ ਦੇ ਪੋਮੇਸ (14%) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਛੋਟਾ ਹਿੱਸਾ ਖੰਡ ਚੁਕੰਦਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੈਕਟਿਨ ਦੀ ਮੁੱਖ ਵਰਤੋਂ ਜੈਮ, ਜੈਲੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਜੈਲਿੰਗ ਏਜੰਟ ਵਜੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਗਾੜ੍ਹਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸਟੈਬੀਲਾਈਜ਼ਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

PSCST ਅਤੇ CIAB ਨੇ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਲਵਾੜਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਪਾਇਲਟ ਸਕੇਲ ਯੂਨਿਟ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਜੈਵਿਕ ਸਰੋਤ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦੀ ਪੂਰੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। CIAB ਨੇ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੈਕਟਿਨ ਦੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨੂੰ ਮਿਆਰੀਕ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਮੁੱਲ-ਵਰਧਿਤ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪੱਟੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਰਾਬ ਹੋਏ ਬਰਸਾਤ-ਆਧਾਰਿਤ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਖੇਤੀ ਦੀ ਆਮਦਨ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ‘ਕੰਡੀ ਖੇਤਰ’ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਗਭਗ 140 ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੇਲ੍ਫ਼ ਹੈਲਪ ਗਰੁੱਪ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਸਥਾਨਕ ਜੈਵਿਕ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਉਪਜੀਵਕਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ, ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਅਤੇ ਉਪਜ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਕਟਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ ਲਗਭਗ 30% ਸਥਾਨਕ ਬਾਇਓਰਸੋਰਸਜ਼ ਘਟੀਆ ਗੁਣਵੱਤਾ ਕਰਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹਨਾਂ ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਬਾਇਓਰਸੋਰਸਜ਼ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਵਿੱਚ ਸੁਕਾਉਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਵਧੇਰੇ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ, ਨਮੀ ਦੇ ਵਧਣ ਕਾਰਨ ਫੰਗਲ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ, ਮੀਂਹ ਅਤੇ ਖੁੱਲੇ ਵਿੱਚ ਸੁਕਾਉਣ ਕਾਰਨ ਧੂੜ ਅਤੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਤਿਆਰ ਉਤਪਾਦ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵੀ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਟੇਟ ਕੌਂਸਲ ਫਾਰ ਸਾਇੰਸ ਐਂਡ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ (PSCST) ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ S&T ਇੰਟਰਵੇਂਸ਼ਨ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ, PSCST ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (PAU) ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਫੋਰਸਡ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਸੋਲਰ ਡ੍ਰਾਇਅਰ (FCSD) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

DST-GOI ਦੀ ਸਸਟੇਨੇਬਲ ਐਗਰੀਕਲਚਰ ਰੂਰਲ ਟਰਾਂਸਫਾਰਮੇਸ਼ਨ ਹੋਲਿਸਟਿਕ ਇਨੀਸ਼ੀਏਟਿਵ (ਸਾਰਥੀ) ਦੇ ਤਹਿਤ PSCST ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਕੰਢੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ FCSD ਦੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਵੈਕੂਏਟਿਡ ਟਿਊਬ ਕਲੈਕਟਰ ਅਤੇ ਫੋਰਸਡ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਡਰਾਇੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਰਵਾਇਤੀ ਸੋਲਰ ਡਰਾਇੰਗ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਈ ਵੱਖਰੇ ਫਾਇਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਸਿਰਫ਼ 1 ਘੰਟੇ ਵਿੱਚ 50-60° C ਦਾ ਉੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਰਵਾਇਤੀ ਸੂਰਜੀ ਡਰਾਇੰਗ ਵਿਚ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਦੇ ਗ੍ਰੀਨਹਾਉਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਉੱਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। PSCST ਵੱਲੋਂ ਫੋਰਸਡ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਸੋਲਰ ਡ੍ਰਾਇਅਰਜ਼ ਦੇ ਦੋ ਮਾਡਲ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਏ ਗਏ, ਇੱਕ ਫ਼ਤਹੇਪੁਰ ਪਿੰਡ ਵਿਚਲੇ PSCST ਦੇ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਫੈਸਿਲਟੀ 'ਤੇ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਧਰਮਪੁਰ ਪਿੰਡ ਵਿਚ। ਦੋਵੇਂ ਡ੍ਰਾਇਅਰਜ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਸਥਾਨਕ ਸਵੈ ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹਾਂ (SHGs) ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਯੂਨਿਟਸ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਸਵੈ ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹਾਂ (SHGs) ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁਕਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਰਵਾਇਤੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਸੂਰਜ ਹੇਠਾਂ ਸੁਕਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਘਟੀਆ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲਾ ਉਤਪਾਦ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਥਾਨਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ਮਿਲਦੀ ਸੀ। ਫੋਰਸਡ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਸੋਲਰ ਡ੍ਰਾਇਅਰਜ਼ (FCSDs) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਹੁਣ ਉੱਚ ਗੁਣਵੱਤਾ ਅਤੇ ਸਵੱਛ ਉਤਪਾਦ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਧੂੜ ਅਤੇ ਕੀੜਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੇਲਫ਼ ਲਾਈਫ਼ ਵੀ ਵਧ ਗਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਯੂਨਿਟਾਂ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ, ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨੂੰ ਰਾਜ ਦੇ ਦਸ ਹੋਰ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਧਾਰ ਬਲਾਕ, ਜੋ ਕਿ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ ਕੰਦੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੀਂਹ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। । ਇੱਥੇ ਖੇਤ ਛੋਟੇ ਹਨ, ਜ਼ਮੀਨ ਉਚੀ-ਨੀਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਕਟਾਈ, ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਦੀ ਘਾਟ, ਘੱਟ ਉਪਜਾਊਪਨ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਹਮਲਾਵਰੀਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਜਾਨਵਰ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਕੁਦਰਤੀ ਚਰਾਗਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈਂਟਾਨਾ ਵੀਡ ਨੇ ਜੰਗਲੀ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਲੈ ਲਈ ਹੈ। ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਕਾਰਨ ਖੇਤੀ ਤੋਂ ਆਮਦਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ, ਧਾਰ ਬਲਾਕ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸਟੇਟ ਕੌਂਸਲ ਫਾਰ ਸਾਇੰਸ ਐਂਡ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ (PSCST) ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੂੰ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਅਧਾਰਿਤ ਹੱਲ ਸੁਝਾਉਣ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਬਾਇਓਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਇੱਕ ਪੂਰਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਧਾਰ ਬਲਾਕ ਵਿੱਚ ਚੁਣੀ ਹੋਈ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਲਕਾਰ ਸਾਇੰਟਿਫਿਕ ਰਿਸਰਚ ਸੈਂਟਰ (KSRC) ਮੁੰਬਈ, ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਖੇਤਰੀ ਰਿਸਰਚ ਸਟੇਸ਼ਨ (RRS) ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਅਤੇ ਉਨਤੀ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ-ਕਮ-ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਸੋਸਾਇਟੀ ਲਿਮਟਿਡ, ਤਲਵਾੜਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੇ ਤਹਿਤ, RRS ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਨੇ ਪੰਜ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਫਸਲਾਂ- ਲੈਮਨ ਗ੍ਰਾਸ (Cymbopogon flexuosus), ਸਿਟ੍ਰੋਨੇਲਾ (Cymbopogon winterianus), ਪਾਮਾਰੋਸਾ (Cymbopogon martini), ਪੈਚੂਲੀ (Pogostemon cablin), ਅਤੇ ਜਰੇਨੀਅਮ (Pelargonium graveolens) ਦੀ ਸਥਾਨਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਧੀਆ ਪੈਦਾਵਾਰ ਲਈ ਖੇਤੀ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਿਆ।

ਸਿਰਕੇ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਯੂਰਪੀ, ਏਸ਼ੀਆਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਵਿਸ਼ਵ ਪਖਵਾਂਜਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਵਾਦ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲੇ ਤੱਤ, ਸਟੋਰੇਜ ਲਈ ਪ੍ਰਿਜ਼ਰਵੇਟਿਵ, ਅਤੇ ਸਲਾਦ ਡ੍ਰੈਸਿੰਗ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿਰਕੇ ਦੀ ਵੱਡੀ ਮੰਗ ਸਸਤੇ ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਸਿਰਕੇ ਰਾਹੀਂ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਕੋਈ ਪੋਸ਼ਣਕਰਤ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿਹਤ ਲਈ ਘਾਤਕ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਫਲਾਂ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਕੁਦਰਤੀ ਸਿਰਕਾ ਆਪਣੀਆਂ ਪੋਸ਼ਣਕਰਤ ਅਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਗੁਣਾਂ ਕਾਰਨ ਬੇਅੰਤ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਫਲਾਂ ਜਾਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਐਮੀਨੋ ਐਸਿਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਭੋਜਨ ਸਮਗਰੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਵਧੇਰੇ ਪੋਸ਼ਣਕਰਤ ਮੁੱਲ ਕਾਰਨ ਕੁਦਰਤੀ ਸਿਰਕੇ ਦੀ ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਨਿਰੰਤਰ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਦਰਤੀ ਸਿਰਕੇ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਨੂੰ ਵਧਾਵਣ ਲਈ, ਪੰਜਾਬ ਸਟੇਟ ਕੌਂਸਲ ਫਾਰ ਸਾਇੰਸ ਐਂਡ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ (PSCST) ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਮਾਈਕ੍ਰੋਬਾਇਓਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵਪਾਰਕ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।

ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ, PAU ਨੇ ਗੰਨੇ ਦੇ ਰਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਸਿਰਕੇ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਲਈ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਮਿਆਰੀਕ੍ਰਿਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਫਰਮੈਂਟੇਸ਼ਨ ਲਈ Saccharomyces cerevisiae ਸਟ੍ਰੇਨ 35 ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਸੈਕੰਡਰੀ ਫਰਮੈਂਟੇਸ਼ਨ Acetobacter aceti NRRL 746 ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਬੈਚ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ 50 ਲੀਟਰ ਸਕੇਲ ਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿਰਕੇ ਦੀ 70-80% ਰਿਕਵਰੀ 22-28 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਦੀ ਐਸੀਡਿਟੀ 4.5-4.8% w/v ਸੀ। ਫਰਮੈਂਟੇਸ਼ਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਪ੍ਰਯਾਸ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਫਰਮੈਂਟੇਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਗਤੀ ਦਾ ਠੀਕ ਨਿਰਧਾਰਨ, ਸਿਰਕੇ ਦੇ ਬੈਚਾਂ ਦੀ ਰਿਸਾਇਕਲਿੰਗ, ਅਤੇ ਇਮੋਬਿਲਾਈਜ਼ਡ ਸੈਲ ਕਲਚਰ ਵਰਤ ਕੇ ਆਧਾ ਨਿਰੰਤਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਪਣਾਉਣਾ।

ਇਸ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਦੋ ਯੂਨਿਟ ਲਗਾਏ ਗਏ ਇਕ ਤਲਵਾੜਾ ਉਨਤੀ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਸੋਸਾਇਟੀ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਵਿੱਚ ਕੌਂਸਿਲ ਦੁਆਰਾ ਸੈਟਅੱਪ ਕੀਤੀ ਗਈ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਸੁਵਿਧਾ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਥਾਪਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਸਾਇੰਸ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਐਨਟਰਪ੍ਰਨਿਊਰਜ਼ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਲਗਾਏ ਗਏ।

ਹੋਰ ਸਥਾਨਕ ਬਾਇਓਰਸੋਰਸਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਧਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੰਬ, ਆੰਵਲਾ, ਗੰਨਾ, ਜਾਮੁਨ ਆਦਿ ਤੋਂ ਸਿਰਕੇ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਲਈ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਹੋਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਅਤੇ ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਕੰਢੀ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਾਰਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਲਗਭਗ 500 ਲਾਭਪਾਤਰੀ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਵੈ ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰ, ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ, ਕਿਸਾਨ, ਛੋਟੇ ਉਦਯੋਗਪਤੀ) ਨੂੰ ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਹਨਾਂ ਉਤਸਾਹੀ ਲਾਭਪਾਤਰੀਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੈਕਟਿਕਲ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫਰਮੈਂਟੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ, ਸਟਾਰਟਰ ਕਲਚਰ, ਕੱਟਾਈ, ਰਿਕਵਰੀ, ਬੋਤਲਬੰਦੀ ਅਤੇ ਪਾਸਟੁਰਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ) ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਨੌਂ ਸਵੈ ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਿਰਕੇ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਇਸ ਸਮੇਂ, ਇਹ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਪਾਰਕ ਪੱਧਰ 'ਤੇ 1 ਲੱਖ ਲੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਸਿਰਕੇ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਲਈ ਵਧਾਈ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਉਨਤੀ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਸੋਸਾਇਟੀ, ਤਲਵਾੜਾ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੁਦਰਤੀ ਸਿਰਕਾ ਨਾ ਸਿਰਫ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਸਦੀ ਮੰਗ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਹੈ।